Prijepolje, Nova Varoš: Beli anđeo i zlatna planina
Nova Varoš, Zlatar, Prijepolje, Priboj U krilu manastira Mileševe U središnjem delu Zlatiborskog okruga, na jugozapadu Srbije, nalazi se Nova Varoš. Kroz ovu opštinu prolazi magistralni put M 21 Beograd–Jadransko more, a od glavnog grada udaljena je 280 kilometara. Poznata je po izuzetnoj prirodi, brojnim izvorištima pijaće vode, hidroenergiji i kvalitetnim šumama. Nova Varoš poznata je po poljoprivrednoj proizvodnji, pre svega po razvijenom stočarstvu i proizvodnji mlečnih proizvoda, od kojih je najpoznatiji čuveni zlatarski sir. Značajni potencijali postoje i u razvoju voćarstva, pčelarstva i preradi šumskih plodova. Poznata je i po uzgoju žitarice heljde, koja je, sa oznakom eko, vrlo tražena u svetu, a od koje se u ovom kraju spremaju različiti nacionalni specijaliteti. Od znamenitosti u gradu izdvajaju se crkva Svete Trojice i džamija. Svakako treba posetiti manastir Dubnicu u Božetićima i etno selo Štitkovo iz doba Nemanjića. Nad Novom Varoši izdiže se planina Zlatar, dugačka 22 kilometra, široka 12 kilometara, sa najvišim vrhom Golo brdo, od 1627 metara. Zlatar je smešten između Lima na Zapadu, Uvca na istoku, Bistrice na severu i Mileševske reke na jugu. Ova planina je neponovljivo bogatstvo ovog kraja. Na Zlataru svakako treba videti crkvu brvnaru u Radijevićima koju je podigao sveštenik Vasilije Purić, 1808. Na ovoj crkvi se mogu uočiti odlike starovlaške kuće brvnare, magaza i badža na krovu. U njoj se nalazi pet veoma vrednih i dobro očuvanih ikona koje su rad zografa Andrije Raičevića. Pod zaštitom je države kao spomenik od izuzetnog značaja. Osim Zlatara, ovim krajem dominira i planina Murternica. Na njenim ograncima, u mestu Peti, nalazi se najstarija crkva brvnara u ovom kraju. Podignuta je uz pomoć mitropolita Mihaila 1832. godine, na mestu ranije postojeće crkve, a posvećena je rođenju Presvete Bogorodice. Ljubiteljima speleologije dolazak u ovaj kraj može biti vrlo zanimljiv. Naime, ovde je izuzetno veliki speleološki potencijal. U tom smislu, ne sme se zaobići pećina Bukovik i Usacki pećinski sistem (6,2 km), kao najduži speleološki objekat u Srbiji. Zanimljivost ovog sistema je i u tome što se u neke pećine, koje se nalaze na prostoru Specijalnog rezervata prirode „Uvac“, može ući direktno sa vode, čamcem, i diviti se prelepom pećinskom nakitu. Ovde postoje četiri jezera podjednako lepa – Zlatarsko, Sjeničko, Radoinjsko i Potpećko, na kojima su podignute hidrocentrale „Uvac“, „Kokin brod“, „Bistrica“ i „Potpeć“, a koja nude različite mogućnosti za odmor (kampovanje, plivanje, pecanje, vožnja čamcem, posmatranje “ nebeskog kralja“…). U Kokinom Brodu, 11 kilometara severno od Nove Varoši ka Zlatiboru, podignuta je velika brana (jedna od najvećih u Evropi). Tako je, naime, i stvoreno Zlatarsko jezero, dugačko 30 kilometara, sa akumulacijom od preko 100 miliona kubnih metara vode. U Zlatiborskom okrugu, na prostoru srednjeg Polimlja, nalazi se Prijepolje. Ovaj grad preseca dolina Lima. Staro Prijepolje razvilo se na dodiru reka Lima i Mileševke. Specifičnu klimu može da zahvali činjenici da je od mora, vazdušnom linijom, udaljeno 140 km, a od Panonske nizije 160 km. Reč je o brdsko planinskom kraju, čija je najviša tačka vrh planine Jadovnik (1734 m), a najniža na ušću Mileševke u Lim, na 440 m nadmorske visine. Ovde su razne civilizacije ostavile svoje tragove. Na to podsećaju brojne arheološke iskopine. Ipak, grad na Limu i Mileševki izrastao je u krilu manastira Mileševe, slavne zadužbine kralja Vladislava, koji je utemeljen 1234. u pitomoj dolini, pet kilometara uzvodno od ušća Mileševke. Zahvaljujući tome što se u njemu nalaze izuzetne freske, kao što je poznata freska „Beli anđeo“, i što se tu dugi niz godina nalazio grob Svetog Save, prvog srpskog arhiepiskopa i prosvetitelja, manastir Mileševa ima izuzetan ugled. U njemu se 1377. godine krunisao i bosanski ban Tvrtko. Tokom 15. veka ovde je bilo sedište Mileševske mitropolije, a u 16. veku radila je i jedna od prvih srpskih štamparija. Pored Mileševe, značajni su manastiri Kumanica, Mili i Davidovica, koji je obnovljen pre desetak godina. Po preporuci lokalne turističke organizacije obavezno treba posetiti neko od brojnih seoskih domaćinstava koja su nadaleko poznata po svojoj gostoprimljivosti, ali i prisustvovati brojnim manifestacijama kao što su „Limski darovi“, „Petrovac na Limu“, „Limska regata“… Priboj je lociran na obalama Lima, a podeljen je u dva dela – stari i novi. Na ovim prostorima su se smenjivali ratovi, bune, ali i različiti vladari (Rimljani, Turci, Austro-Ugari…). Poznato je da je u srednjem veku ovuda prolazio stari karavanski put koji je bio najkraća veza između Carigrada i Dubrovnika. Zavičajni muzej u Priboju vredi posetiti, jer se u njemu mogu videti svi detalji života na ovim prostorima. Pribojska Banja nalazi se odmah iznad Priboja, na 550 metara nadmorske visine. Termalni i mineralni izvori, dominirajući položaj zaravni iznad reke, brdovito i šumovito zaleđe, bili su idealni za nastanak ovog naselja pre dosta vremena. Za razvoj turizma u Priboju zaslužni su i lovni rezervati. S obzirom na značajno prostranstvo šuma u ovoj opštini, lovna divljač je raznovrsna. U lovištu Javorje zaštićena vrsta je medved. Ovde se, oko 15. oktobra, tradicionalno organizuje hajka na vuka. NE TREBA PROPUSTITI: – posetu srednjovekovnom Jerininom gradu na Limu – odlazak u Mileševu – splavarenje Limom i Uvcem BELOGLAVI SUP Beloglavi sup najznačajnija je vrsta ptica u rezervatu „Uvac“ i poslednja vrsta iz podfamilije lešinara koja se u Srbiji održala do današnjih dana. To je retka vrsta orla lešinara, impozantne veličine, raspona krila i do tri metra. Uloga beloglavog supa u lancu ishrane u ekosistemu je jedinstvena i nezamenljiva – isključiva hrana su mu uginule životinje, čime sprečava širenje zaraza i na taj način čini prirodnu reciklažu.
